Święto wiosny to nazwa jednego z najbardziej ekstrawaganckich baletów XX wieku. Opis premiery utworu Igora Strawińskiego zajmuje pierwszą cześć książki kanadyjskiego historyka Modrisa Eksteinsa, który w nowatorski sposób podszedł do tematu przemian kulturowych, jakie zaszły w społeczeństwie Europy podczas Wielkiej Wojny.
Autor przedstawia kondycję kulturową kilku narodów, które w 1914 roku ruszyły do walki na frontach I wojny światowej. Skupia się na emocjach, jakie towarzyszyły spragnionej działania inteligencji europejskich stolic. Porównuje żywioły, które tworzyły ówczesną muzyczną awangardę, do nastrojów mieszkańców Berlina entuzjastycznie wzywających do wojny. Dzięki licznym wspomnieniom autor przedstawia, jak zmieniało się nastawienie pojedynczego żołnierza do wojny i wroga. Śledzi destrukcję moralności oraz upadek kultury. Bardzo dogłębnej analizy doczekał się problem rozejmu bożonarodzeniowego, będący sprawdzianem ludzkich zachowań. Eksteins formułuje bardzo oryginalne tezy, które dotyczą między innymi traktowania przez żołnierzy brytyjskich wojny jako meczu piłkarskiego.
Autor zwraca uwagę na odmienne cele państw walczących, diametralnie różniące się od tych, jakie przewijają się na kartach publikacji naukowych. Nie o nabytki terytorialne chodziło – według Eksteinsa – a w przypadku Niemiec o rewolucję obyczajową i „zniszczenie do cna obecnego świata wraz z jego hierarchiami – politycznymi i moralnymi”. W myśl tej teorii Ententa walczyła o to, by wojna ta była ostatnią wojną w historii ludzkości.
Osobną kwestią, której dotyka Święto wiosny, jest tradycja przedstawiania Wielkiej Wojny w sztuce oraz w literaturze. Badacz przeanalizował publikacje pochodzące z okresu dwudziestolecia. Wskazuje, jak wiele czasu potrzebowało europejskie społeczeństwo, by móc szczerze opowiadać o wojnie i przestrzegać przed jej grozą następne pokolenie.
Dla polskiego czytelnika, przyzwyczajonego do spoglądania na wiek XX głównie przez pryzmat II wojny światowej, wnioski płynące z książki mogą wydać się zaskakujące. Warto zapoznać się z sugestiami autora i przekonać, czy na pewno nasza współczesna kultura i społeczne ramy ukształtowały się właśnie podczas konfliktu z lat 1914–1918.
Modris Eksteins
Święto wiosny. Wielka Wojna i narodziny nowego wieku
Zysk i s-ka, 2014
Dziękujemy Wydawnictwu ZYSK I S-KA za przekazanie egzemplarzy książki Święto Wiosny. Wielka Wojna i narodziny nowego wieku. Wkrótce na profilu Małopolskiego Instytutu Kultury na portalu Facebook zostanie zorganizowany konkurs, w którym będzie można wygrać opisaną publikację.